Watertekort laat huizen zakken

'Een soort veenbrand', zo karakteriseert directeur Dick de Jong van het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) het stijgende aantal meldingen dat zijn funderingsloket binnenkrijgt. De laatste maanden loopt dat op tot zo’n tien per dag, net als in het historisch droge jaar 2018. Ook dit voorjaar is het weer erg droog; de records zijn al gebroken. Nooit eerder is het eind mei zó droog in Nederland geweest. Weerinstituut KNMI ziet het als een structureel verschijnsel.

Rottende paalkoppen

Droogte is slecht nieuws voor veel huiseigenaren, vooral voor degenen die een van de circa 750.000 woningen hebben van voor 1970 die zijn gebouwd op veengrond of rivierklei. Die zijn vaak op houten palen gebouwd. Als de paalkoppen langdurig droogvallen, gaan zij rotten. Het huis verzakt, muren scheuren en zonder ingrijpen raakt de woning op den duur onbewoonbaar. Maar het probleem reikt verder, zo blijkt de laatste jaren. 'Uit de helft van alle Nederlandse gemeenten komen nu klachten. Een jaar geleden was dat nog maar een kwart', aldus De Jong van KCAF.

Ook woningen die op staal gefundeerd zijn (zonder heipalen) blijken gevoelig voor de oprukkende droogte, soms zelfs in gebieden met zandgrond. Zo meldden in 2018 tientallen bewoners in het Gelderse Zevenaar zich met schade. Diepere klei- of veenlagen vallen droog en krimpen, met verzakking tot gevolg.

Soms blijft het bij scheuren

Miljoenen woningen in Nederland kunnen in de problemen komen, volgens Alex Hekman. Hij is business director Water bij ingenieursadviesbureau Sweco, dat onderzoek doet naar de gevolgen van klimaatverandering voor onder meer woningen. De schade verschilt. Bij op staal gefundeerde woningen blijft het vaak bij lelijke scheuren en is er weinig gevaar op instorting. 'Een techniek die in dit geval goed werkt, is bodemversterking op de plekken waar scheuren zijn ontstaan', aldus De Jong van KCAF. Dat kost €1.500 per strekkende meter. Voor een muur van bijvoorbeeld zes meter breed komt dat dus uit op zo’n negenduizend euro.

Kosten zijn voor de eigenaar

Heel wat ingrijpender zijn de gevolgen van rottende houten palen, dan is een nieuwe fundering vaak de enige uitweg. Voor een huis met een oppervlak van 50 vierkante meter kost dat al gauw tachtigduizend euro. Woon je in een rijtjeshuis, dan heeft het bovendien alleen zin als het hele blok op hetzelfde moment wordt aangepakt. Anders zakt de rest gewoon verder. Dat moet iedereen maar net willen en vooral: kunnen betalen. Want de kosten zijn voor de eigenaar.

De gemeente aansprakelijk stellen heeft vaak weinig zin, zegt Jurgen Jansen, jurist bij Vereniging Eigen Huis. 'Gemeenten en waterschappen hebben slechts een zorgplicht: zij moeten de langdurige, nadelige gevolgen van de grondwaterstand zo veel mogelijk voorkomen of beperken.' De overheid moet zich dus wel inspannen, maar geeft geen garantie op het resultaat.

Niet gedekt door de verzekering

Ook bij de verzekeraar zal de huiseigenaar doorgaans vergeefs aankloppen. Bij oorzaken als brand of storm vergoedt de opstalverzekering het herstel, maar schade door bodemdaling ontstaat geleidelijk en wordt daarom niet gedekt. Doordat het zo’n traag proces is, hebben huiseigenaren vaak ook pas laat door wat er aan de hand is, vertelt Maarten Eeke van der Veen, beleidsadviseur bij Vereniging Eigen Huis. 'Het is een sluipmoordenaar, die grote schade kan aanrichten. Mensen krijgen er echt buikpijn van, dit raakt aan hun veiligheidsgevoel.'

Schrijnende toestanden kunnen ontstaan, weet Hekman van Sweco. 'Ik heb in Rotterdam bij woningen met rottende palen gestaan. Die waren aan alle kanten centimeters diep gescheurd en onbewoonbaar verklaard. Dan heb je geen huis meer, maar wel een hypotheek.'

Met de gemeente om tafel

De gedupeerde huiseigenaar staat er niet helemaal alleen voor. Zo geeft de Scheurenwijzer inzicht in de herkomst van scheuren en praktische tips. Na een melding van funderingsproblemen bij het online loket van KCAF is overleg mogelijk over een plan van aanpak. Op deze website staan ook lijsten met erkende vaklieden, zoals bouwkundigen die voor een paar honderd euro funderingsonderzoek plegen.

Is er een plotse hausse aan klachten in één gemeente, dan gaat KCAF-directeur Dick de Jong of een van zijn collega’s met bewoners en gemeente om tafel zitten om over oplossingen te overleggen. Dat gemeenten krachtiger in actie moeten komen om de problematiek in kaart te brengen, aan te pakken en, liever nog, voor te zijn – daarover zijn de experts het eens.

Nog maar weinig gemeenten hebben zich aangesloten bij het Fonds Duurzaam Funderingsherstel, dat in leningen voor getroffen huiseigenaren voorziet. Na dit jaar wordt het waarschijnlijk opgedoekt, maar de overheid zint op een alternatief.

Riolen met gaatjes

Sweco doet een beroep op gemeenten om open te staan voor overleg. Hekman: 'Als bewoners vragen hebben over funderingsproblemen, geven zij niet altijd thuis, terwijl ze wel zorgplicht hebben en ook altijd wel een paar mensen in dienst hebben met verstand van zaken.' In risicogebieden moeten zij ervoor zorgen dat regenwater zo min mogelijk wordt afgevoerd.

Soms kan de grondwaterstand volgens Hekman op peil worden gehouden met infiltratieriolen, een aantal gemeenten is hiermee al bezig. Zij laten dan in het openbare gebied een riool met gaatjes aanleggen, gevoed met water uit nabijgelegen sloten. Verder moeten huiseigenaren een stem krijgen in het bestuur van de waterschappen, vindt Vereniging Eigen Huis. Van der Veen: 'Daar wordt de afweging gemaakt hoe hoog de waterstand moet zijn. De belangen van huiseigenaren delven vaak het onderspit bij de belangen van boeren, natuur en bedrijven. Dat terwijl zij steeds meer last hebben van te laag grondwater en bovendien tachtig procent van de waterschapslasten opbrengen. Geen invloed, maar wél de rekening betalen als het misgaat. Dat klopt niet, vinden wij.'

Telefoontje naar de gemeente

Zie je als huiseigenaar de bui hangen, dan kun je zelf ook enige actie ondernemen om het vocht onder het huis enigszins op peil te houden. Maar het blijft lastig, zegt Hekman van Sweco. 'Je kunt ontzettend veel water in je tuin laten lopen, maar een deel daarvan vloeit natuurlijk ook naar buren, dat kun je niet tegenhouden.'

Zelf woont hij in een huis op houten palen in Noord-Holland. Hij begon zich vorig jaar bij wegwerkzaamheden zorgen te maken over het grondwaterpeil. Hij sloeg een buisje in de grond naast zijn woning om te meten of het water zakte. Dat bleek zo te zijn. Na een telefoontje naar de gemeente, stuurde deze een gierwagen die water de straat in reed. Zo’n initiatief zou van de gemeente zelf moeten komen, vindt ingenieur Hekman. 'Je kunt van de meeste mensen niet verwachten dat zij weten hoe dit werkt.'

Dit is een bewerkte versie van het artikel 'Opgedroogd’ uit Eigen Huis Magazine, editie juli 2020.

Lees ook

VEH: 'Schrap geborgde zetels uit waterschapsbestuur'

Huiseigenaren moeten stem in waterschap terugkrijgen