Achtergrond Provinciale Statenverkiezingen

Op 15 maart mogen inwoners van Nederland naar de stembus voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Bij de vorige verkiezingen in 2019 maakte bijna de helft van de stemgerechtigden geen gebruik van zijn kiesrecht. Uit onderzoek door marktonderzoeksbureau Citisens uit 2022 blijkt dat er twee belangrijke redenen zijn om niet te stemmen: ze hebben weinig vertrouwen in de politiek en zijn niet goed op de hoogte van de inhoud van deze verkiezingen. Dat is jammer, want de Provinciale Staten en waterschappen spelen een bepalende rol in de plannen voor woningbouw, het opwekken van duurzame energie en hoe Nederland moet omgaan met water.

900.000 woningen uit de grond stampen

Op het eerste gezicht hebben de Provinciale Statenverkiezingen misschien weinig met de woningbouwopgave te maken. Maar niets is minder waar. “Als het gaat om woningbouw, worden provincies belangrijker”, vertelt Anne Koning, gedeputeerde Wonen in Zuid-Holland namens de PvdA en woordvoerder namens het Interprovinciaal Overleg (IPO). De afgelopen jaren lag de bouw van huizen voor een belangrijk deel bij de gemeenten, maar het kabinet wil meer regie en ziet daarbij een grote rol voor provincies. Zij moeten zorgen dat afspraken worden nagekomen. Koning: “Hoe we die rol invullen, wordt deels bepaald door de samenstelling van de Provinciale Staten.” Duidelijk is wel al hoeveel woningen er per provincie moeten worden bijgebouwd. Want om de woningnood aan te pakken, heeft minister Hugo de Jonge (Wonen) met provincies afgesproken dat er tot 2030 900 duizend woningen worden bijgebouwd. Per provincie ligt er een doelstelling: van 13.621 in Drenthe tot ruim 235 duizend in Zuid-Holland. Twee derde van de huizen moet betaalbaar zijn, wat volgens de plannen neerkomt op een prijs van maximaal 355 duizend euro voor een koopwoning.

Provincies kregen vervolgens de opdracht dit samen met gemeenten, woningcorporaties en marktpartijen uit te werken in regionale woondeals. Daarin staat op welke locaties gebouwd wordt, welke prijsklassen en voor welke doelgroepen. Begin van dit jaar lag er al een flink aantal van deze woondeals, de rest moest op korte termijn volgen.

Nog niet alles uitgestippeld

Toch is nog niet alles uitgestippeld, zegt Peter Kerris, gedeputeerde Wonen in de provincie Gelderland en net als Koning woordvoerder namens het IPO. “Je kunt een doelstelling opschrijven, maar je moet deze ook realiseren. Belangrijk daarbij is hóé je dit wilt doen.” Dat verschilt per politieke partij. Om een voorbeeld te geven: in Gelderland moeten er 100 duizend woningen bijkomen. Kerris’ PvdA wil dat de provincie speciale ‘versnellingsteams’ inzet, investeert in de transformatie van bedrijfspanden tot woningen en ingrijpt als gemeenten te weinig betaalbare huizen bouwen. De VVD vindt dat de provincie zich bij haar kerntaak ruimtelijke ordening moet houden en vooral moet zorgen voor eenvoudigere procedures. En de SP wil juist dat er meer sociale huurwoningen komen dan afgesproken.

Stemmen is volgens Frank Slooten, belangenbehartiger bij Vereniging Eigen Huis, ook belangrijk omdat de komende jaren woningbouwplannen nog moeten worden aangepast. Bijvoorbeeld omdat bouwlocaties wegvallen. “Het loopt nooit helemaal zoals gepland. De provincies zijn dan aan zet en moeten keuzes maken. Waar die keuzes over gaan, is nu nog niet bekend. Maar duidelijk is dat de politieke kleur van de bestuurders dan een rol speelt.”

Waar komen de windmolens? 

Wie in de verkiezingsprogramma’s kijkt, ziet het woord ‘windmolens’ vaak terugkomen. GroenLinks-afdelingen vinden dat provincies zich daar hard voor moeten maken, terwijl JA21 ze “landschapsvervuilend” vindt en liever kerncentrales bouwt. Soms geven partijen aan of op een specifieke plek wel of geen windmolens mogen komen. Dat is niet voor niets. De komende jaren moeten provincies samen met andere overheden knopen doorhakken over de bouw van windmolens en grootschalige zonneprojecten. In het Klimaatakkoord is namelijk afgesproken dat er in Nederland in 2030 35 terawattuur (TWh) – 35 miljard kilowattuur – groene stroom op land moet worden opgewekt. Om een beeld te geven: om dit alleen met windkracht te doen, zijn duizenden windmolens nodig. Bestaande molens en zonnepanelen tellen overigens mee voor deze 35 TWh.

Regionale Energiestrategie

Om dit te realiseren, werden 30 RES-regio’s in het leven geroepen. RES staat voor Regionale Energiestrategie. Hierin bepalen provincies, gemeenten en waterschappen samen met onder andere netbeheerders en maatschappelijke partijen hoe zij deze duurzame energie gaan opwekken. Komen er windmolens of juist zonnepanelen op daken? Hoeveel van elk? En waar? In 2021 presenteerden de regio’s hun voorlopige plannen, de zogenoemde RES 1.0. Hierin stond hoeveel groene stroom elke regio dacht te kunnen opwekken en in welke gebieden daarvoor ruimte is. Sindsdien zijn de RES-regio’s druk bezig de plannen uit te werken. Dat betekent: bepalen wáár windmolens en zonnepanelen komen. Dit moet komend jaar op veel plekken duidelijk worden. Om het doel van 35 TWh in 2030 te halen, moeten de vergunningen voor projecten namelijk voor 2025 verleend zijn. “Het worden cruciale jaren”, aldus Karen Arpad, tot voor kort plaatsvervangend directeur van het Nationaal Programma RES, dat de regio’s ondersteunt. De provincies zijn niet de enige die hierop van invloed zijn. Wel hebben ze een centrale rol in de RES-regio’s. Bovendien verlenen ze vergunningen voor windmolens en kunnen ze ingrijpen wanneer een gemeente weigert deze te plaatsen. Dan speelt mee wélke politici het voor het zeggen hebben. “Er gaat een enorme verandering in de leefomgeving plaatsvinden. Je stem bij deze verkiezingen kan daar effect op hebben”, zegt Maud Weide, belangenbehartiger bij Vereniging Eigen Huis. Arpad benadrukt dat de afgesproken doelstellingen niet zomaar overboord kunnen worden gegooid. “Maar er zijn zeker nog keuzes te maken. Hoe concreter het wordt, hoe meer afwegingen overheden moeten maken.”

Betrek bewoners

Uit eerder onderzoek van Vereniging Eigen Huis blijkt dat veel huiseigenaren geïnteresseerd zijn in de energieplannen in hun omgeving, maar slechts weinigen hierover geïnformeerd en hierbij worden betrokken. Weide raadt kiezers daarom ook aan te kijken of partijen iets zeggen over bewonersparticipatie. Sommige partijen zijn niet voor of tegen windmolens, maar geven wel aan dat bewoners moeten meepraten over plannen hiervoor. Ze roept politici erop te letten dat bewoners vroegtijdig worden betrokken. “Benut de interesse en bereidwilligheid van burgers bij de plannen voor de opwek van duurzame energie. Het gaat om hún woonomgeving. Grootschalige verduurzaming kan alleen slagen als daar draagvlak voor is. Betrek je bewoners niet, dan leidt dat tot weerstand. Ga dus echt het gesprek met hen aan.”

Tips om jouw stem te kiezen

• Stemhulp waterschapsverkiezingen

Welke partij aansluit op uw ideeën over goed waterbeheer, ontdekt je op mijnstem.nl. Hierop staan diverse stellingen die niet over de kerntaken van een waterschap gaan. Partijen die meedoen aan de waterschaps- verkiezingen mogen hierop reageren. Op waterschappen.nl/mijn-waterschap lees je onder welk waterschap je valt.

• Kieskompas voor Provinciale Statenverkiezingen

Met het Kieskompas kijk je aan de hand van stellingen welke partij in jouw provincie het dichtste bij je staat. Ga naar kieskompas.nl.

• Uitleg over de verkiezingen

Meer over de Provinciale Statenverkiezingen op kiesraad.nl en over de waterschapsverkiezingen op waterschapsverkiezingen.nl.