Opinie: Dwang werkt averechts en zal het vertrouwen in warmtenetten ondermijnen
Door Cindy Kremer, directeur Vereniging Eigen Huis
(Gepubliceerd in de Volkskrant op 18 mei 2025)
Het kabinet wil de aanleg van warmtenetten versnellen. Dat is een goed streven, mits één cruciale les wordt meegenomen: dwing de consument niet, maar neem hem serieus en geef de mogelijkheid om er zonder kosten weer uit te stappen.
Maandag bespreekt de Tweede Kamer het wetsvoorstel voor de Wet collectieve warmte (WCW), die is bedoeld om de aanleg van warmtenetten te versnellen.
De energietransitie is noodzakelijk én urgent. Warmtenetten kunnen daarbij een belangrijke rol spelen, zeker in dichtbebouwde gebieden waar individuele oplossingen zoals warmtepompen minder haalbaar zijn. Maar zonder draagvlak onder woning- en appartementseigenaren dreigt dit duurzame alternatief een valse start te maken.
Uit recent onderzoek van Vereniging Eigen Huis blijkt dat maar liefst 51 procent van de leden een negatief beeld heeft van warmtenetten. Slechts 32 procent staat open voor aansluiting. Dat is zorgwekkend als je bedenkt dat de overheid vóór 2030 maar liefst 500 duizend extra woningen op een warmtenet wil aansluiten. De belangrijkste zorgen? Een gebrek aan keuzevrijheid en duidelijkheid.
Monopolie
Warmtebedrijven hebben een monopoliepositie. In tegenstelling tot de elektriciteits- en gasmarkt, waar jaarlijks een miljoen huishoudens van leverancier wisselen, zit je aan een warmtenet vast. De WCW biedt weliswaar een mogelijkheid tot afsluiten na drie jaar, maar de kosten daarvoor – gemiddeld zo’n 5.300 euro, volgens de Autoriteit Consument & Markt (ACM) – maken dit vaak onhaalbaar. Dit voelt niet alleen oneerlijk, het werkt ook averechts. Waarom zou je als consument instappen in een systeem waarvan je weet dat je er nauwelijks weer uit kunt? De oplossing is simpel én effectief: geef consumenten het recht op kosteloze afsluiting. Dat stimuleert warmtebedrijven om hun aanbod aantrekkelijk te houden en biedt huiseigenaren de rust dat zij een alternatief kunnen kiezen als het warmtenet niet bevalt. Vrijheid geeft vertrouwen.
Voor Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) ligt de situatie complexer. Volgens het wetsvoorstel kunnen gemeenten een VvE met meer dan tien woningen dwingen tot aansluiting als dat nodig is voor de financiële haalbaarheid van het warmtenet. Maar een VvE is een collectief van particuliere woningbezitters en geen steunpilaar voor de businesscase. Waarom zouden zij een verplichting opgelegd krijgen die individuele woningeigenaren niet hebben?
Geef VvE’s daarom dezelfde keuzevrijheid als iedere andere eigenaar. Laat hen zelf besluiten of zij willen aansluiten – en zorg dat zij dit kunnen beslissen op een helder aanbod van het warmtebedrijf. Als dat aanbod goed genoeg is, sluiten bewoners vanzelf aan. Dwang ondermijnt alleen maar het vertrouwen en leidt tot weerstand en juridische conflicten.
Onvoldoende duidelijk
Daarnaast wringt het bij de besluitvorming binnen VvE’s. Want wie mag zo’n ingrijpend besluit nemen om mee te doen aan het warmtenet? De wet geeft daar onvoldoende duidelijkheid over. Voor juristen is het al een uitdaging om te bepalen of een VvE bevoegd is, laat staan voor vrijwillige bestuurders zonder juridische kennis. Rechtspraak hierover is wisselend en de uitspraak kan ook per geval anders uitpakken. De gevolgen van deze onduidelijkheid zijn groot: interne conflicten onder de huiseigenaren, rechtszaken en stilstand.
Vereniging Eigen Huis pleit daarom voor een wettelijke verduidelijking: maak expliciet dat een VvE bevoegd is om hierover te beslissen, mits er voldoende draagvlak is onder de bewoners. En leg de uitvoering niet bij VvE-besturen, maar bij gemeenten als bevoegd gezag.
Draagvlak verdampt
Warmtenetten kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan de verduurzaming van onze energievoorziening. Maar zonder draagvlak blijft het bij goede bedoelingen. Voor zonnepanelen verdampte het draagvlak nadat de regering bekend maakte te stoppen met de salderingsregeling. Daarom roept Vereniging Eigen Huis de Tweede Kamer op om bij de behandeling van de WCW drie belangrijke verbeteringen door te voeren:
1. Geef consumenten na drie jaar het recht op kosteloze afsluiting.
2. Geef VvE’s dezelfde keuzevrijheid als individuele woningeigenaren.
3. Zorg voor duidelijke wettelijke bevoegdheden voor VvE’s en leg de verantwoordelijkheid niet bij vrijwillige bestuurders.
Zo bouwen we aan een warmtetransitie mét draagvlak – en zonder dwang.
