Waar komen straks windmolens en zonneparken?

Auteur: Johan van Leipsig | Publicatiedatum: september 2021

Ik voel me niet betrokken bij de plannen. Het beleid dat er nu ligt, geeft me niet veel hoop. Dat moet echt anders”, zegt een inwoner van Drenthe. In deze provincie zijn de gevolgen van de energietransitie merkbaar. Hier zijn zon- en windprojecten uitgevoerd, vergund of er worden plannen voor gemaakt. Drentse huiseigenaren willen vooral zonnepanelen in de gebouwde omgeving, zodat het landschap gespaard blijft. Tegelijkertijd zijn er al vergevorderde plannen – en niet alleen voor de gebouwde omgeving. Veel inwoners hebben die ontwikkeling gemist. En dat steekt.

Dit is geen lokaal probleem, maar het gebeurt op meer plekken in Nederland. Drenthe is één van de dertig regio’s met een Regionale Energie Strategie (RES). Al deze regio’s hebben begin juli hun eerste energieplan ingeleverd. In een RES staat onder meer hoe en hoeveel groene stroom een regio kan opwekken. De plannen moeten in 2030 bij elkaar optellen tot 35 Terrawattuur (TWh) – dat is net zoveel als 35 miljard kilowattuur – duurzame elektriciteit op land opgewekt, een doelstelling uit het Klimaatakkoord. Dat doel wordt ruimschoots gehaald, zo lijkt het. “De optelsom komt uit op ongeveer 55 TWh, dat is 20 TWh meer dan in het Klimaatakkoord is afgesproken”, zegt Kristel Lammers, programmadirecteur van het Nationaal Programma RES (NPRES). Verder onderzoekt elke regio welke duurzame warmtebronnen beschikbaar zijn om huizen mee te verwarmen.

Liever zonnepanelen

Uit de energieplannen blijkt dat de regio’s een voorkeur hebben voor zonnepanelen op daken. Ook zijn er volgens Lammers meerdere regio’s die zonnepanelen willen plaatsen langs wegen of in velden. “Sommige regio’s laten de omgeving financieel meeprofiteren via zeggenschap over het gebied of zelfs met aandelen in een project.” Wat opvalt is dat windmolens uit de gratie raken. In sommige RES’en heeft windenergie nog een groot aandeel, maar dat aandeel slinkt in vergelijking met tien jaar geleden. Dat komt deels door gesprekken met inwoners. “Die hebben liever zonnepanelen op daken dan een windmolen in de buurt van hun huis”, zegt Lammers.

Omdat de strategieën grote invloed hebben op de leefomgeving, heeft Vereniging Eigen Huis in februari dit jaar onderzocht in welke mate haar leden zijn betrokken bij de RES’en. Niet of nauwelijks, blijkt. “Draagvlak onder bewoners is van het grootste belang voor het welslagen van de RES’en. Daarom moeten zij vroegtijdig bij de plannen worden betrokken, maar dit wordt niet gedaan”, zegt Maud Weide, belangenbehartiger bij de vereniging. “Slechts 24 procent van de ruim 1.800 ondervraagden geeft aan de plannen van hun regio te kennen. Een laag percentage als je weet dat 92 procent van de ondervraagden wel betrokken zegt te willen zijn bij die plannen. Hier valt dus veel winst te behalen”, zegt Weide. Vereniging Eigen Huis pleit daarom voor meer participatiemogelijkheden voor huiseigenaren in een vroeg stadium. Dit kan met burgerfora, waarin bewoners in groepsverband praten over de energietransitie en de gemeente of provincie vanuit hun oogpunt hierover advies geven. Weide: “In het begin kost dat meer tijd, maar uiteindelijk zal de uitvoering van plannen soepeler verlopen, omdat er meer draagvlak is. Op basis van onze onderzoeksresultaten hebben wij gemeenteraden opgeroepen bewoners alsnog bij de plannen te betrekken. Leg huiseigenaren in begrijpelijke taal uit wat een RES is, wat een RES kan betekenen voor hun leefomgeving en geef ze de mogelijkheid mee te denken.”

Geen interesse

Kristel Lammers van NPRES ziet ook dat burgers beter betrokken kunnen worden. “Het percentage dat de energieplannen kent, kan omhoog. Tegelijkertijd is het wel te verklaren. De RES gaat over het grootschalig opwekken van duurzame energie met zonnepanelen en windturbines. Dat kan per definitie op een heleboel plekken niet, zoals midden  in een stad of dorp. Lokale, regionale en landelijke media hebben aandacht besteed aan de RES’en. Maar als een ontwikkeling jou of je omgeving niet direct raakt, pik je de berichtgeving daarover niet meteen op.” In sommige regio’s, bijvoorbeeld in Flevoland, bestaat de RES uit goedgekeurde plannen. “Voor de inwoners daar is het dus ‘niets nieuws’.

In andere regio’s gaat het om worden inwoners zo goed mogelijk betrokken. Zodra projecten concreet worden, benaderen gemeenten inwoners met een brief, zoals dat eigenlijk bij alle ontwikkelingen gebeurt waar je als inwoner direct belang bij hebt. Op dat moment is er nog genoeg ruimte om mee te praten en richting te bepalen”, zegt Lammers. Geïnteresseerden kunnen ook terecht op iedereendoetwat.nl, op die website staat welke plannen de gemeente heeft. “Huiseigenaren kunnen bovendien ook zelf contact opnemen met hun gemeente en daar naar de plannen informeren. Er is als inwoner ruimte genoeg om je zegje te doen. Zowel in de voorbereidende fase, maar ook wanneer een vergunning wordt aangevraagd. Er is altijd ruimte voor officiële inspraak of bezwaar”. “Op steeds meer plaatsen zie je verzet tegen de plannen”, zegt Marcel Boogers, hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur aan de Universiteit Twente. Hij heeft de eerste fase van de RES’en op de voet gevolgd. “Inwoners en volksvertegenwoordigers zijn nauwelijks betrokken bij de totstandkoming van de RES’en, maar er is nog tijd om dat recht te zetten. Geef burgers meer inspraak via burgerfora, zodat ze zich in een vroeg stadium kunnen uitspreken over de voorwaarden waaronder de energietransitie gaat plaatsvinden. Dan is de kans dat ze uiteindelijk instemmen veel groter.”

Zelf aan de slag

Terug naar Drenthe, waar ondanks de inspanningen van de gemeenten de nodige weerstand heerst tegen de RES-plannen. Bewoners bij de plannen betrekken is daar in eerste instantie een taak van de gemeenten. “Omdat gemeenten de locaties kiezen, zijn ze ook verantwoordelijk voor de communicatie en participatie met de eigen inwoners. Zij hebben ook veel kennis van en ervaring met inwonersparticipatie bij energieprojecten”, zegt Miriam Winkel, communicatieadviseur Werkbureau RES Drenthe. Volgens Winkel werkt de regio hard om alle inwoners bij de plannen te betrekken. “Via een onderzoek mochten ruim 24.000 inwoners meedenken over de totstandkoming van de eerste RES. Dat onderzoek resulteerde in het Drentse Energieverhaal. Dit zijn adviezen van inwoners die als basis dienden voor de RES.

Verder hebben wij de Drentse Energie Driedaagse georganiseerd, zijn in alle huis-aan-huiskranten in Drenthe publieksvriendelijke versies van de plannen gepubliceerd en zijn er onderwijsprojecten geweest”, zegt Winkel. De regio vindt het belangrijk om jongvolwassenen bij de projecten te betrekken. “Zij krijgen immers in de toekomst het meeste te maken met de gevolgen de plannen. Voor hen organiseren we het Social Lab Drentse Energietransitie”. Nu de eerste plannen zijn ingediend, gaan de regio’s verder. Het is tijd om locaties aan te wijzen voor windmolens en zonneparken. Op 1 juli 2023 moet de tweede RES worden vastgesteld. In de tussentijd is het aan gemeenten en provincies om huishoudens actief bij de plannen te betrekken en echt naar hen te luisteren. Toch ligt er ook een taak voor de inwoners: zij moeten de handschoen oppakken en zich organiseren. Want hoe meer mensen hun stem laten horen, hoe meer ze voor elkaar kunnen krijgen.