Wijze lessen uit de wijk

AUTEUR: INGEBORG WIESENEKKER

Toen we drie jaar geleden hoorden dat onze wijk van het aardgas af zou gaan, waren we negatief. Het werd ons min of meer opgelegd”, zegt Marcel van den Nieuwen Amstel. Hij woont met zijn vrouw Ellen in de Purmerendse wijk Overwhere-Zuid, waar 92 van de eerste 100 woningen van het aardgas af zijn. Van den Nieuwen Amstel: “Onze mening veranderde na verschillende gemeentelijke bijeenkomsten en na gesprekken met de buurt. De overheid verplicht ons nu eenmaal van het aardgas af te gaan en de gasprijs stijgt alleen maar. Als we mee zouden doen aan dit proefproject, werden alle kosten vergoed: van kookplaat tot pannen aan toe. Dus waarom zouden we het niet doen?” “We zitten midden in een leerproces”, zegt Jos van Dalen, directeur Programma Aardgasvrije Wijken. “We zijn in 2018 met de proeftuinen begonnen om te leren hoe we woningen op een haalbare en betaalbare manier van het aardgas kunnen halen.” De uitkomsten van deze proefprojecten verwerken de gemeenten onder andere in hun aardgasvrije plannen, zodat ze deze vanaf 2022 kunnen uitvoeren.

De directe aanleiding voor de proeftuinwijken is het Klimaatakkoord. Daarin staat dat in 2050 alle wijken in Nederland van het aardgas af moeten zijn. Op dit moment zijn er 46 proeftuinwijken die een rijksbijdrage ontvangen. Sommige gemeenten willen woningen elektrisch of via waterstof verwarmen, maar de meerderheid kiest voor de aanleg van een warmtenet. Dit is een ondergronds buizennetwerk waar warm water doorheen stroomt. Met dit water kun je huizen en douche en kraanwater verwarmen.

Bloed, zweet en tranen

Gemeente Purmerend is een voorloper in het traject. Die begon met een pilot in de wijk Overwhere-Zuid. “Een groot succes, maar het heeft ons wel bloed, zweet en tranen gekost”, vertelt Jaspert Verplanke, programmamanager duurzaamheid. “We begonnen heel frivool, niet wetende wat voor issues we allemaal tegen zouden komen. We leerden al snel dat het veel tijd kost om bewoners mee te nemen op weg naar de aardgasvrije wereld. De gemeente is een burenrelatie met de bewoners aangegaan. Doordat ze ons kennen, ons altijd kunnen bereiken en we naar hen luisteren, zijn we zover gekomen als we nu zijn.”

Om huizen aardgasvrij te maken, gaan hele wijken op de schop. Van den Nieuwen Amstel: “De straat heeft bij ons zo’n twee maanden opengelegen. Dit kwam ook doordat de gemeente meteen het wegennet en het riool aanpakte en omdat de communicatie met de netbeheerder niet altijd even soepel verliep. De gemeente dacht daarentegen goed mee en kwam bij problemen langs.” Ook in de woningen zelf moet veel gebeuren. “Er moesten nieuwe leidingen en aansluitingen in de groepenkast komen”, zegt Van den Nieuwen Amstel.

Achter de voordeur

Ton Spek is wethouder duurzaamheid bij de gemeente Sliedrecht. Deze gemeente wil totaal zo’n 500 woningen aardgasvrij maken. “De energietransitie raakt onze bewoners achter de voordeur. Wanneer de bewoners kiezen voor aansluiting op het warmtenet komen we binnen, vervangen we de gasketel, de meter en leggen we andere leidingen aan. Dit geeft veel overlast, daarom gaan we alle huizen langs om met mensen te praten en de situatie te bekijken. Hier leren we van en deze ervaringen delen we met andere gemeenten en het kabinet. Maar daar hebben de mensen waar een warmtenet wordt aangelegd weinig aan. Ik zeg wel eens: ‘Met deze plannen ben ik in het land populairder dan in mijn eigen gemeente.’” Bert Vonk woont in de wijk De Grienden, in Sliedrecht:“ De gemeente heeft grootse plannen, maar hier wonen veel ouderen die niet zitten te wachten op al dit gedoe. Zelf wil ik onafhankelijk zijn. Dit is allemaal leuk bedacht, maar ik bepaal zelf wel wat ik doe. Als er dan wat fout gaat, heb ik het ook zelf gedaan."

“Wij zijn blij met ervaringsverhalen”, laat directeur Van Dalen weten. “Juist omdat we nu weten hoe ingewikkeld het proces is, zorgen we ervoor dat we bij nieuwe proeftuinen kritischer kijken naar aanvragen van gemeenten. We leggen nu nog meer nadruk op een participatieplan, waarbij gemeenten van tevoren met de bewoners in gesprek zijn gegaan. Duidelijk moet zijn wat ze precies gaan doen en hoe ze de betaalbaarheid borgen. Anders ontstaat er onrust en onzekerheid. En dat leidt tot ontevredenheid.

Bewoners aan zet

Gemeente Drimmelen pakt het anders aan dan Sliedrecht of Purmerend. Hier kwamen enkele bewoners via het Traais Energie Collectief (TEC) zelf met het idee om het dorp Terheijden energieneutraal te maken. “Toen het TEC bij ons kwam hebben we samen de rijksbijdrage aangevraagd, zegt wethouder Jürgen Vissers. “Voor de rest proberen we de inbreng van de overheid zo klein mogelijk te houden. Het is echt aan de bewoners zelf. Hierdoor is er nauwelijks weerstand en is er brede steun voor de plannen.” Terheijden wil op den duur zelfvoorzienend worden. “Met een eigen windmolen en zonneweide”, vertelt Sander Lodewikus, projectmanager aanleg Traais Warmtenet van het TEC. “Als hier winst uit voortvloeit gaat dit terug naar de bewoners. De energierekening kan hiermee omlaag, maar wij hopen dat de bewoners ervoor kiezen om met dit geld ons dorp nog mooier en sterker te maken.” Dat sprak Maud van Etten aan. Zij woont in Terheijden en sloot zich drie jaar geleden aan bij het collectief. “Ik mag meepraten over de toekomst en de financiën van het collectief. Voor mij als relatief nieuwe bewoner is de saamhorigheid in een gezamenlijke aanpak een belangrijke reden om mee te doen. Als het goed is wordt volgend jaar mijn cv-ketel vervangen en krijg ik een aansluiting op het warmtenet.” In het dorp ligt nu zo’n 1,5 kilometer aan buizen en daar komt dit najaar nog 800 meter bij. In het voorjaar van 2022 wil het TEC warmte gaan leveren. Lodewikus: “We communiceren veel met de bewoners over onze plannen. We gaan bij ze langs met een Traaise lekkernij en inventariseren hoe de woning kan worden aangesloten op het warmtenet. Ook organiseren we geregeld bijeenkomsten om de inwoners te informeren over onze zon-, wind- en warmteprojecten. Het wordt nu wel tijd dat we echt gaan beginnen. Helaas worden we geremd door de stagnatie van de bouw van een nieuwbouwwijk en een conflict over de zonneweide. Dit is vervelend, want je merkt dat mensen onrustig worden. De bewoners willen resultaat zien.”

Geen appeltje-eitje

Binnen de politiek is er discussie over de proeftuinwijken. De projecten zouden te lang duren en er zijn nog te weinig woningen aardgasvrij. Jos van Dalen begrijpt dit sentiment wel, maar geeft aan dat dit eigen is aan het leerproces. “Het is nu eenmaal geen appeltje-eitje. Je hebt te maken met huiseigenaren en hun woningen. De verbinding maken kost meer tijd dan we dachten. Daarom is het belangrijk dat we de proeftuinen van a tot z in de gaten houden. Over enkele jaren is een behoorlijk aantal proeftuinen aardgasvrij of bijna-aardgasvrij. Deze wijken kunnen als voorbeeld dienen voor de rest van Nederland. Wijken waar de inwoners eerst sceptisch waren, maar nu toch heel tevreden zijn met de nieuwe oplossing.” Van Dalen vindt dat het nieuwe kabinet instrumenten beschikbaar moet stellen om de transitie betaalbaar te maken en te houden. “Alleen dan kun je de gewenste opschaling werkelijk realiseren.” De Sliedrechtse wethouder Spek is het hiermee eens: “Het is prima dat gemeenten deze taak uit moeten voeren. Wij staan immers het dichtst bij onze bewoners. We zijn veel geld en mankracht kwijt aan de energietransitie en om dit in de toekomst vol te houden, zijn er echt extra middelen nodig. Wij kunnen dit niet alleen.”