Dringen op het stroomnet

Auteur: Ingeborg Wiesenekker │ publicatiedatum: 2 december 2021

Het elektriciteitsnet is van origine vraaggestuurd: in gas- en kolencentrales werd vroeger precies genoeg stroom geproduceerd om aan de vraag te voldoen. De situatie was overzichtelijk. Overdag was meer stroom nodig dan ’s nachts. Nu we zoveel mogelijk van fossiele brandstoffen af willen en zoeken naar duurzame alternatieven, zoals zonnepanelen en warmtepompen, komt hier verandering in. Stroom wordt niet alleen meer door centrales opgewekt, ook door zonnestroomsystemen en windturbines. En hoeveel elektriciteit wordt opgewekt, is mede-afhankelijk van het weer. De vraag bepaalt niet langer hoeveel stroom het elektriciteitsnet opgaat, maar de productie. Het stroomnet bestaat uit honderdduizenden kabels en transformatoren in duizenden kleine en honderden grote stations. Hier gaat veel stroom doorheen. “Afgelopen tien jaar hebben we in Nederland voor ongeveer elf gigawatt aan zonnepanelen aangesloten,” zegt Lieselot Meelker, woordvoerder van branchevereniging Netbeheer Nederland, “dat is genoeg om heel Nederland op een rustige zondagmiddag van elektriciteit te voorzien.”

Omvormer schakelt uit

Het stroomnet blijkt op sommige plekken, met name in woonwijken, niet berekend op de toename van het aantal zonnepanelen. Vooral bij zonnig weer wekken zonnepanelen veel elektriciteit op. Vaak meer dan op dat moment in huis wordt verbruikt. De stroom die huiseigenaren dan niet gebruiken, leveren de panelen terug aan het energienet. Liggen er in een buurt relatief veel zonnepanelen op de daken en is het stroomnet wat ouder, dan kan de stroom niet goed worden verwerkt. Zodra de spanning stijgt tot boven 253 volt, schakelt de omvormer zonnepanelen uit. Bij oudere omvormers gebeurt dat eerder. De omvormer is zo uit veiligheidsoverwegingen ingesteld, omdat bij een te hoge spanning kortsluiting kan ontstaan en elektrische apparaten kapot kunnen gaan. Als zonnepanelen uitschakelen, worden de eigenaren ervan gedwongen stroom van het net te gebruiken.

Capaciteitsgrens stroomnet

Het probleem speelt vooral in oudere wijken waar steeds meer huishoudens zonnepanelen aanschaffen. Bij de bouw van nieuwe wijken wordt een zwaarder elektriciteitsnet aangelegd. Een probleem is, volgens Netbeheer Nederland, dat netbeheerders vanwege de privacywetgeving geen data over de spanningshuishouding in het laagspanningsnet mogen gebruiken. Ze hebben daardoor geen zicht op de omvang van de problematiek. Netbeheer Nederland wil dat dit verandert en diende een gedragscode in bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Meelker: “We willen anonieme energiedata uit al dan niet slimme meters benutten. Dan heb ik het dus niet over energieverbruiksdata van de consument, maar om spanningsdata. Dan kunnen we spanningsproblemen eerder zien aankomen. We lopen nu tegen de capaciteitsgrens van het stroomnet aan.” De woordvoerder begrijpt dat het huiseigenaren frustreert dat zonnepanelen uitschakelen, dat de stroomopbrengst tegenvalt en de terugverdientijd daardoor oploopt. “Maar netbeheerders konden nooit garanderen dat het net eindeloos kan worden benut. Die knop moet om bij mensen. Het laagspanningsnet is in Nederland lang niet overal geschikt om altijd veel zonnestroom te verwerken”, zegt Meelker. Netbeheerders moeten het elektriciteitsnet de komende jaren verdubbelen in capaciteit om het geschikt te maken voor de energietransitie. Meelker: “Een op de drie straten in bestaande wijken gaat open.” Er komen zonnepanelen en warmtepompen bij, elektrische auto’s moeten opladen en huishoudens gaan steeds meer stroom gebruiken. “Netbeheerders investeren al zo’n vijf jaar maximaal in het elektriciteitsnet. Tot 2050 gaat het om 102 miljard euro. We lopen nu tegen de grenzen aan, zowel in tijd als mankracht. We kunnen niet overal tegelijkertijd de straat openbreken. En de huidige regelgeving maakt ons werk ook moeilijk. Netbeheerders mogen niet vooruitdenkend investeren: ze moeten kunnen verantwoorden dat een nieuwe kabel daadwerkelijk wordt gebruikt door afnemers van elektriciteit. Dat past niet bij de energietransitie”, zegt Meelker.

Apparaten aanzetten

Wanneer de spanning te hoog wordt zal de omvormer altijd automatisch uitschakelen. Dit valt niet te voorkomen, maar er zijn wel manieren om ervoor te zorgen dat er minder spanningsproblemen ontstaan. “Gebruik juist op de piekmomenten apparaten in huis die veel stroom gebruiken, zoals de wasmachine, je vaatwasser of laad je elektrische auto op. Wanneer dit op wijkniveau gebeurt, helpt dat zeker”, zegt Meelker. Het lastige is dat je dat als individu niet in de hand hebt. Je spreekt immers niet met de buurt af wanneer je de was gaat doen. Het zou volgens de branchevereniging helpen als er subsidies komen voor consumenten die willen investeren in stroomopslagsystemen, zodat je het stroomverbruik beter kunt spreiden. Meelker: “Thuisbatterijen zijn nu nog duur. Er zijn ook andere opties: buurtbatterijen en initiatieven waarbij stroom lokaal wordt verhandeld. We moeten ons realiseren dat het verzwaren of aanleggen van netten miljarden kost. En dat geld moet de gemeenschap opbrengen.”